Цагаан Дара Эх Зээгт Наамал

Нэр нь үл мэдэгдэх зураачийн бүтээсэн энэхүү хосгүй үнэт бүтээл нь Монголын урлагийн түүхэнд бүтээгдсэн монументаль дөрвөн зээгт наамлын нэг бөгөөд торгон дээр торгоор зээглэснээрээ гайхамшгийг харуулсан онцлогтой үзмэр билээ. Эдгээр бүтээлүүдийн талаар болон хэрхэн дэлгэж, зургийг нь авч баримжуулсан талаар өгүүлэх цуврал нийтлэлийн хэсгээс хүргэж байна.

Г.Лхагвадулам, Эрдэм шинжилгээний ажилтан

Хосгүй үнэт энэ бүтээл нь эргэн тойрон улаан ба шар торгон хүрээтэй, хөх торгон захтай. Бүтээлийн зургийн дээд доод тал улаан торгон өртэй, урд нүүрэнд хөндлөн 85–220 см-ийн зайтай 6 олсон бэхэлгээг оёсон бөгөөд 1090 х 1540 см-ийн хэмжээтэй.

Энэхүү бүтээлийн гол дүрийг монголоор “Цагаан дара эх”, төвдөөр “Долгар”, санскритаар “Sita Tara”, англиар “White Tara” хэмээн нэрлэдэг бөгөөд монголчуудын дунд Цагаан дара эх нэрээрээ алдаршсан юм.

Насны гурван бурхан, хорин нэгэн дарь эхийн нэг, цаст уулын туяаг булаам тунгалаг цагаан дүрт Цагаан дара эхийг бүтээлийн голд үлэмж томоор дүрслэн, дээд талд хөх тэнгэр ногоон, ягаан үүлс, нар сар, доод хэсгээр нь хээр тал, усны шувууд бүхий байгалийн сайхны дунд цогцлоон дүрсэлсэн.

Цагаан дара эх нь цагаан бадамлянхуа цэцгийг битүү тойруулан чимэглэсэн сэнтийн дээр “Очир” завилгаагаар цэх шулуун сууж, сэтгэлийг булаагч, баруун мутраа сунган “Дээдийг өгөгч” намбаар тэргүүтэн дөрвөн үйлсийг бэлгэдсэн, зүүн мутартаа мөрөн дээрх удвал цэцгийн нарийхан үзүүр хэсгээс барьсан алгаа нааш харуулж эрхий хуруу, ядам хуруугаа үзүүрээр нь нийлүүлэн, “Аврал өгөгч” байдлаар найман аюулыг гэтэлгэхээр заларна.

Дара эх нь баруун тийш ялимгүй гилжийлгэсэн тэргүүндээ “Рэн –аа” хэмээх таван дэлбээтэй эрдэнийн титэм өмссөн бөгөөд хүзүү, гар, хөл, бэлхүүс, үснийхээ оройд эрдэнэ бүхий гоёмсог чимэглэлтэй, цээж болон бүсэлхийндээ торгомсог нимгэн өмсгөлтэй.

Цагаан дара эхийн үл мэдэг инээмсэглэж буй намрын дэлгэр саран мэт цагаан өнгөт дүгрэг, амирлангуй нигууртаа задгай нарийхан хар хөмсөгтэй, арвай нуман хэлбэрийн давхраалаг мэлмий нь зөөлөн цоглог харцаар ширтэнэ. Эгц шулуун хамартай, бөмбөгөрдүү улаан уруултай, мишээл тодрох дүртэй агаад өөрийн 2 мэлмийгээс гадна магнайдаа нэг, хоёр алга, хоёр уландаа тус бүр нэжгээд бүгд долоон мэлмийтэй. Түүний тэргүүн тушаа улаан зээгтэй цайвар ногоон захтай ногоон өнгөтэй оюуны гэрэл, солонгон хүрээтэй, хөх дэвсгэртэй алтан цацраг бүхий лагшингийн гэрэл байна

Уг бурханыг ёсчлон шүтвээс элдэв аюул зовлон, өвчин зэтгэр үл зохилдохын шалтгаан бүхнийг амирлуулж, аз жаргал, нас буян арвижихын бэлгэдлээр үзэсгэлэнт идэр залуу бүсгүйн дүрт Цагаан дара эхийг монголчууд хайрлан, биширч, магтаал тарнийг уншин өргөн дэлгэр шүтдэг билээ. Энэ бүтээл монголчуудын шашин шүтлэгтэй холбоотой боловч дүрслэх урлагийн түүхэнд монгол эмэгтэйн жаргалтай, амарлингуй, дотоод болоод гадаад гоо үзэсгэлэнгийн хослол, зохицолт дүрийг үлдээснээр түүний хосгүй үнэ цэнийг тодорхойлох буй заа.